Kolejną propozycją, raczej dla młodszych niż dla starszych, jest Alicja po drugiej stronie lustra (2016). Oglądam ten film przy omawianiu tematów baśniowych lub fantastyki. Jest to wprawdzie sequel Alicji w krainie czarów, jednak większość uczniów – tak jak w przypadku Zwierzogrodu – jest już zapoznana z pierwszą częścią filmu.
Tym razem Alicja przybywa do krainy czarów w czasie, gdy jej najlepszy przyjaciel Kapelusznik (w tej roli Johny Deep z rewelacyjnym głosem Czarka Pazury) jest w depresji i powoli umiera. Aby zapobiec zbliżającej się tragedii, musi udać się do Czasu i poprosić go o chronosferę – przyrząd do podróży w przeszłość. Ta wyprawa pokazuje jej, że „przeszłości nie da się zmienić – można się z niej jednak sporo nauczyć”.
Film łączy bardzo głębokie przesłanie, związane z wpływem, jaki ma nasza przeszłość (dzieciństwo, młodość) na nasze obecne życie. Alicja po drugiej stronie lustra przedstawia to w humorystyczny i oryginalny sposób, a także daje okazje do omówienia typowych dla baśni elementów (królowe, zamek, postaci fantastyczne, morał, etc.). Bardzo ciekawym elementu filmu są także frazeologizmy ze słowem „czas”, co daje okazję do powtórki z zakresu języka.
Ostatnia propozycja typowo dla najmłodszych to uwspółcześniona wersja Pięknej i Bestii (2017). Choć historia przedstawiona w filmie jest dość wiernym odzwierciedleniem bajki z 1991 r., to można w niej odszukać nowe wątki, ciekawe dla ucznia 4-6 klasy. Współczesna wersja jest opowieścią nie tylko o przemianie Bestii, ale pokazuje także zmianę, jaka zachodzi w Belli. Na początku była przedstawiona jako zupełnie wyobcowana w swoim miasteczku oraz pozbawiona przyjaciół, a później w osobie księcia odnajduje przyjaciela oraz otwiera się na kogoś oprócz ojca. Podkreślony jest także tragizm Bestii, który nie tylko okazuje się wrażliwym, ale bardzo dobrze wykształconym człowiekiem, będącym dla Belli dobrym kompanem do dyskusji.
Jest kilka możliwości omawiania Pięknej i Bestii, natomiast najbardziej bliska memu sercu jest ten, w którym uczniowie analizują ten film jako osobny tekst kultury. Niekoniecznie dobrze sprawdza się porównywanie bajki i filmu, ponieważ uczniowie zazwyczaj oglądali pierwowzór bardzo dawno. W rozmowie z uczniami staram zwrócić się uwagi na te elementy, które sprawiły, że zachodzi zmiana w głównych bohaterach oraz symbolikę przedmiotów i scenerii wykorzystanej w produkcji.
Filmem, który mógłby być odpowiedni zarówno dla starszych, jak i młodszych klas, jest Hobbit – Pustkowie Smauga (2013). Przedstawia on drugą część przygód Bilbo Baginsa, który dochodzi wraz z kompanami do szczytu Smoczej Góry. Tam czeka na nich tytułowy Smaug – symbol chciwości i drzemiącego w górze zła.
Adaptacja książki Tolkiena jest warta uwagi z tego względu, że jest mocno symboliczna – w oparciu o elementy fantastyczne można rozmawiać z uczniami o świecie wartości, które były dla autora Władcy Pierścieni cenne. Zwłaszcza w kontekście obecnej podstawy programowej tematyka aksjologiczna może być ciekawa dla współczesnej młodzieży, o ile nie będzie wykładem i narzucaniem ze strony nauczyciela własnej drabiny wartości.
Czas na filmy dla starszaków – klasy 7 i w górę. Klasykami, które oglądam niemal z każdą klasą, jest Iron Man (2009) lub Dr Strange (2016), ponieważ te produkcje stanowią dla mnie kontekst dla utworów Kochanowskiego. Szerzej opisałam to w moim artykule, który pojawi się w monografii po III Kongresie Edukacji Polonistycznej (jeśli chcecie poczytać nieco więcej o tym wydarzeniu, możecie informacje znaleźć tutaj). Te dwa filmy dotyczą przemiany wewnętrznej dwóch geniuszy, lekkoduchów, egoistów w osoby, które stają się odpowiedzialne nie tylko za swoje losy, ale także całego świata. Bardzo dobrze dyskutuje się o nich, jako tekstach prezentujących współczesne wartości oraz ideał człowieka.
Podobne rozmowy można przeprowadzić przy dwóch filmach, w których gra Anne Hathaway – Diabeł ubiera się u Prady (2006) i Praktykant (2015). Są to produkcje opisujące zmagania młodych kobiet z pracą i życiem rodzinnym. W obu filmach pojawia się podobny problem – brak równowagi między czasem poświęcanym karierze i bliskim, przy czym w pierwszym bohaterka dochodzi do wniosku, że takie życie nie przedstawia dla niej żadnej wartości, natomiast w drugim – wręcz odwrotnie. Oba teksty kultury mogą posłużyć do rozmowy o naszych marzeniach, oczekiwaniach, zaangażowaniu oraz być kontekstem do lektur związanych z pracą (np. Ludzie bezdomni, Latarnik, Lalka).
Chętnie oglądam także inną parę filmów, które są nakręcone w podobnej konwencji. Chodzi tu o Nietykalnych (2011) i Green Booka (2018). Oba filmy przedstawiają spotkanie osoby zainteresowanej kulturą, obeznaną ze światem manier z człowiekiem prostym, niemającym nic wspólnego ze sztuką. Pierwsza produkcja dotyka dodatkowo problemu niepełnosprawności – sposobu postrzegania osób na wózku inwalidzkich, ich ograniczeń i codziennych wyzwań, a także tematyki pracy i odpowiedzialności. Green Book jest natomiast filmem o rasizmie, jego różnych odmianach oraz zachowania człowieka w zależności od tego, do jakiej klasy, rasy należy. W jednym i drugim tekście można zauważyć przemianę bohaterów, narodziny ich wzajemnej przyjaźni oraz to, jak wpływają na swoje najbliższe środowisko.
Ostatnim – last but not least – filmem jest Zimowy żołnierz (2014). Druga część przygód Kapitana Ameryki przedstawia problem bezpieczeństwa oraz tego, z czego jesteśmy w stanie zrezygnować, by je czuć. Konkluzja Marvela jest przygnębiająca – człowiek, by zyskać poczucie spokoju, stabilizacji, jest gotowy oddać własną wolność. Temat ten przedstawiony jest na przykładzie historii Steve’a Rogersa i Natashy Romanoff zmagających się z neonazistowską organizacją Hydra działającą w strukturach rządowych USA. Film jest dla uczniów interesujący: akcja dzieje się w marvelowskim uniwersum, zazwyczaj znanym młodzieży, zawiera wstawki humorystyczne, a jednak podejmuje temat bardzo aktualny, o którym można rozmawiać przy omawianiu obowiązkowych tekstów (np. Folwarku zwierzęcego, Syzyfowych prac).
Ktoś, patrząc na powyższe zestawienie, może pomyśleć, że na lekcjach nie robię nic innego, tylko oglądam i gadam o filmach (a zostały jeszcze seriale!). Nic z tych rzeczy. Na semestr oglądam jeden, góra dwa filmy – o ile zostaną mi godziny. Zazwyczaj kończy się jednak na jednym. Bardzo wiele filmów dzieci przynoszą z domów i stają się okazją do rozmowy, a później w jakiś naturalny sposób ja je puszczam kolejnym klasom. Jeśli chcę obejrzeć więcej produkcji – organizuję wieczór, podczas którego jest szansa je wszystkie zobaczyć. Nie wymagam ich znajomości na lekcji, jednak często zdarza się, że uczniowie lepiej je pamiętają niż przykłady literackie, stąd wykorzystują w rozprawkach i projektach.
Czy widzę korzyści z filmów na języku polskim? Tak i to ogromne. Film jest jednym z języków kultury, którym uczniowie są zainteresowani i chętniej o nim rozmawiają. Przygotowanie kart pracy, krótkiej notatki sprawia, że lekcje poświęcone filmom nie są do końca „stracone” (jak wielu polonistów myśli), a rozmowy na poważne tematy łatwiej przebiegają niż wtedy, gdy toczymy je na podstawie tekstów literackich. Stają się one też dobrym punktem wyjścia do rozmowy o innych dziełach.
